De spanning tussen geluk en wijsheid wordt al eeuwenlang onderzocht binnen (de geschiedenis van) de filosofie. Eén van de kiemen van deze spanning is al terug te vinden in het werk van de vroeg-Griekse denker Epicurus. Epicurus propageerde een nauw verwantschap tussen de gezondheid van iemands ziel en de begeleidende functie die de filosofie zou hebben. Hij ging zo ver dat hij stelde dat: “[t]he man who says that the age for philosophy has either not yet come or has gone by is like the man who says that the age for happiness is not yet come to him, or has passed away.”. Wijsheid en geluk zijn zo innig verstrengeld, dat de een niet zonder de ander kan.
Deze harmonieuze dans van geluk en wijsheid lijkt gegrond te zijn in het idee dat zodra wij grip krijgen op de werkelijkheid, wij middels het verkregen inzicht meer rust zouden ervaren. Dit idee treffen we ook in het denken van Baruch de Spinoza, als hij stelt dat wij via de verstandelijke liefde tot God (waarbij God de algehele werkelijkheid omvat) eindelijk de hoogst mogelijke gemoedsrust kunnen bereiken. “Deze leer heeft dus, behalve dat zij den geest geheel en al gerust maakt, ook […] het voordeel, dat zij ons leert, waarin ons hoogste geluk of onze zaligheid bestaat, namelijk alleen in de kennis.”. Kennis is daarmee geluk, en geluk vloeit noodzakelijkerwijs voort uit kennis.
Maar, vat dit wel het hele plaatje? Want ogenschijnlijk lijkt kennis niet altijd tot meer rust te leiden. Hoe meer we leren over allerlei vreselijke gebeurtenissen die zich in onze wereld afspelen, des treuriger, machtelozer of pessimistischer we worden. Zo liet de Roemeens filosoofEmil Cioran al zien dat (een toename van) kennis vooral tot zijn eigen grondeloosheid lijdt:“there is a kind of knowledge that strips whatever you do of weight and scope: for such knowledge, everything is without basis except itself … it translates that extreme science according to which doing or not doing something comes down to the same thing.” Serieus nadenken en filosoferen bestaat enkel uit het maar tevergeefs betekenis plakken op de werkelijkheid om zo tot enige nachtrust te komen.
En hiermee kijken we het spook dat alweer 25 jaar door onze redactie waart recht in de ogen aan. Komen we via de filosofie wel tot geluk, en zo ja, hoe? Hebben lezingen over een verscheidenheid aan filosofische onderwerpen wel zin in het licht van zulk standvastig pessimisme? Is er, om maar met Nietzsche te spreken, in deze nihilistische wereld nog enig licht aan het einde van de tunnel te bekennen; kennis met geluk?
Robert Vinkesteijn werkt als onderzoeker aan de Universiteit Utrecht. Hij promoveerde op een studie naar het werk van Galenus, uitgegeven als Philosophical Perspectives on Galen of Pergamum (2022). Binnenkort verschijnt zijn tweede boek, The Language of Melancholy. An Exploration of its Philosophical and Existential Potential. Vinkesteijn houdt zich bezig met de antieke filosofische traditie en haar erfenis.
Michel Dijkstra is onafhankelijk geleerde op het gebied van oosterse filosofie en westerse mystiek. Hij promoveerde op een vergelijking tussen Meister Eckhart en zenmeester Dōgen. Recent publiceerde hij “Japanse filosofie: de denkweg van verfijning en verbinding“.