Dit beschreef de Franse filosoof Jean Baudrillard al, toen hij zijn medemens in de jaren ’80 verknocht zag raken aan de televisie. Hij stelde dat dergelijke ontwikkelingen leidden tot cynisch pessimisme en geloof in valse feiten en introduceerde het concept ‘simulacrum’ om enig grip te krijgen op de zaak. Oorspronkelijk dacht men dat beelden fungeren als directe representaties van de werkelijkheid; de Mona Lisa is een afspiegeling van een echte vrouw, die ooit geleefd heeft. Maar dit verstaan is volgens Baudrillard onjuist. Een schilderij, bijvoorbeeld, leidt een eigen leven, waarin immense roem kan ontstaan die volledig los staat van het oorspronkelijke gerefereerde. Wie weet nog wie de vrouw op de Mona Lisa exact was of wie houdt zich daar überhaupt mee bezig? De Mona Lisa heeft een nieuwe werkelijkheid gevormd en heeft geen enkele (representerende) relatie (meer) tot welke realiteit dan ook, aldus Baudrillard. Het is een simulacrum geworden.
Baudrillard werkte dit idee uit in vele analyses van beelden en media-uitingen, waaronder het journaal, reclames, het Watergateschandaal en de Golfoorlog. Hij stelde dat we leven in een wereld die enkel bestaat uit modellen van het reële, maar fungerend zonder oorsprong of realiteit: een hyperreële wereld. Het wordt steeds moeilijker om het verschil vast te stellen tussen realiteit en simulatie, met als gevolg dat we ons contact met de ‘echte’ realiteit verliezen. De tand des tijds heeft Baudrillard's theorie alleen maar bevestigd, zijn dystopie van de hyperrealiteit lijkt volledig voltrokken. Maar biedt Baudrillard’s theorie van het simulacrum ook enige handvatten om voorbij enkel een kritische duiding van onze ‘postmoderne’ wereld te komen? Hoe dient de mens zich binnen zo’n wereld op te stellen, wil zij zich nog enigszins staande kunnen houden ten opzichte van alle affecten die de gemedieerde werkelijkheden creëren? Is het tijd dat er een grote strijd voor daadwerkelijke representatie plaatsvindt, of is dat ideaal überhaupt achterhaald? Hebben wij dan nieuwe strategieën of instrumenten nodig om de hyperrealiteit te beteugelen of resteert er niet meer dan pessimisme, slachtofferschap en onverschilligheid?
Frank Vande Veire is filosoof, doceert filosofie aan het KASK Gent en schrijft over kunst, literatuur en filosofie. Van hem verscheen onder meer Neem en eet, dit is je lichaam en de roman Bloeiende Agatha.
Daniël de Zeeuw is PhD aan de ASCA en docent Nieuwe Media aan de UvA. Daarnaast is hij co-redacteur bij Krisis: Journal for Contemporary Philosophy. Zijn onderzoeksinteresses liggen bij de kruising tussen kritische studies en zijn lezing zal focussen op de waarheidsondermijnende elementen van het huidige digitale medialandschap (e.g. fake news) gezien door de lens van Baudrillard, en in hoeverre de huidige discussie over de digitale publieke sfeer Baudrillard lijkt te zijn ‘vergeten’.
Frank Mulder is journalist bij o.a. De Groene Amsterdammer en Filosofie Magazine en schrijver van het boek De Geluksmachine (2015). Als schrijver verdiept hij zich in maatschappelijke ontwikkelingen op de lange termijn, op het gebied van economie, technologie, religie en internationale betrekkingen.
Programma en moderatie door Josefien van Poppel.