Vijfendertig jaar geleden karakteriseerde Peter Sloterdijk dit verschijnsel in zijn Kritiek van de cynische rede als cynisme. Volgens hem gaat de moderne burger gebukt onder een verlicht vals bewustzijn dat, anders dan het door ideologie of dogma verblinde valse bewustzijn van weleer, niet lijdt aan een verkeerde voorstelling van de werkelijkheid. De cynicus weet wat er aan de wereld schort, maar laat na die kennis in praktijk te brengen. Zonder er echt in te geloven schikt het cynische bewustzijn zich naar de bestaande orde – ze past zich tegen beter weten in aan. De cynische geest heerst overal: van kiezers die schouderophalend reageren op corrupte politici, tot iedereen die zijn of haar zorgen over het klimaat uit en ondertussen vlees blijft eten en naar verre oorden vliegt.
Dit troosteloze, cynische conformisme vormt volgens Sloterdijk een probleem voor de Verlichting. Van de vrije dialoog waarin het beste argument triomfeert, komt er dankzij de cynicus maar weinig terecht. De verlichte discussie wordt gesaboteerd doordat de cynische rede alle waarheden die de huidige levensstijl bedreigen niet wil horen. De drang tot zelfbehoud wint het van het ondermijnende gepraat over de waarheid, zodat er allerlei geraffineerde vormen van het ‘niet willen weten’ ontstaan, zoals het ontkennen van evidente feiten of het veinzen van naïviteit. Maar als men onhoudbare opinies tegen beter weten in handhaaft en als er niemand nog zin heeft in de vrije dialoog, wat valt er dan nog te verlichten? Is het cynisch bewustzijn eigenlijk wel te bestrijden? Of van haar cynisme af te brengen? Op deze avond duikt Felix & Sofie in het moderne cynisme.
Dr. Julien Kloeg is universitair docent politieke filosofie aan de Erasmus Universiteit Rotterdam. Hij houdt zich onder andere bezig met cynisme als uitdaging voor filosofische kritiek en –antropologie, kritische pedagogiek en de filosofie van onderwijs.
Ruben Jacobs is cultuursocioloog, docent aan de HKU en schrijver. Hij houdt zich onder andere bezig met de manier waarop de samenleving omgaat met de klimaatcrisis.
Programma & moderatie: Kasper Bockweg