Is de rede nog wel te redden?

Felix & Sofie: dinsdag 16 april 2019

Ooit het kroonjuweel waarmee de mens zich onderscheidde van de rest van de schepping: de Rede. Reeds bij Plato was ze een wagenmenner die de paarden van de ziel in bedwang hield en aanstuurde. Een aantal eeuwen later promoveerde Kant de rede tot niets minder dan het vermogen om de werkelijkheid tot een ‘für sich’ te transformeren en zo de ‘objectiviteit’ van onze kennis te waarborgen. In de hoogtijdagen van de Verlichting werd de rede bejubeld als de belofte van waarheid, welzijn en vooruitgang.

Maar de rede is van haar troon gevallen. Terwijl het politieke midden zich beperkt tot rationele onderhandeling en uitruil van belangen, bespeelt populistisch rechts de emoties vaardig met eenduidige interpretaties van een woedend monolithisch volk. Politiek is conflict en conflict is emotie, weet het 21e-eeuwse politieke dier.

Het verval begon al bij de sceptici, die de rede ontmaskerden als een goocheldoos met retorische tovertrucs, waarmee om het even welke 'waarheid' verdedigd kon worden. Hume zag later de rede allerminst als een Platoonse wagenmenner, maar als het gewillige slaafje van onze verlangens en gevoelens. En ook Nietzsche liet het niet na te hameren op de onmacht van de rede. Na de postmoderne kritiek van de Franse school, blijft er van het kroonjuweel van de verlichtingsfilosofie slechts nog een schim over.

De neoliberale politiek heeft het vermeende failliet van de rede ondertussen stevig omarmd en haar verengd tot een instrument van economische doelrationaliteit. En alsof dat nog niet genoeg is, is het failliet uitgemond in het huidige tijdperk van alternatieve feiten, fake-news en complottheorieën. In de hedendaagse post-truth politiek is de rede vervallen tot een instrument om aan de status van feiten te knagen. Er rest enkel nog retoriek zonder feiten. Geen logos en ethos, slechts pathos vormt het retorische arsenaal.

Moeten we het ideaal van de menselijke Rede afdoen als vergane glorie? Is haar tijd voorbij? Of gooien we met de kroon wellicht ook de waardevolle juwelen weg? Is het mogelijk de rede weer in ere te herstellen waarin niet alleen praktische rationaliteit een rol speelt, maar ook de waarderationaliteit van Max Weber en Jürgen Habermas? Een rede die niet haaks staat op emoties, maar die omvat? Felix & Sofie is op 16 april de redelijkheid zelve en gaat in gesprek met vrienden en vijanden van de rede.

Sprekers

Informatie over sprekers volgt binnenkort.

Programma en moderatie: Ernst Meijer en Marcel Zuijderland.

Tickets

Tickets zijn nu ook online verkrijgbaar. Koop alvast een kaartje om verzekerd te zijn van een plek!